Schimmels, en met name een klasse schimmels die witrotschimmels worden genoemd, bezitten een opmerkelijke eigenschap. Zij zijn in staat om zeer lastig afbreekbare stoffen vaak volledig af te breken met behulp van hun unieke enzymsysteem. Daarnaast kunnen ook schimmels uit andere klassen zware metalen accumuleren en uitscheiden via hun vruchtlichaam, die we kennen als paddenstoelen.

Schimmels zijn een onmisbaar onderdeel van het ecosysteem. De schimmeldraden (de mycelia) maken een netwerk in de bodem, in hout of in elk ander organisch substraat, waarbij ze organisch materiaal afbreken en voedingsstoffen vrijmaken. Dit netwerk is enorm. De celdunnen draden kunnen netwerken maken van vele kilometers lang in een liter substraat. Dit fijne netwerk, in combinatie met de unieke eigenschappen van de enzymen, maken schimmels uitermate geschikt om een breed scala van verontreinigingen te verwijderen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan olie en zware metalen uit verontreinigde gronden, maar ook aan medicijnresten, hormoonverstorende stoffen en pesticiden uit water.

 

 

Zuiveren met schimmels (mycoremediation in het Engels) staat in Nederland nog in de kinderschoenen, maar wordt in met name de VS al veel toegepast met succes. Een van de pioniers is Paul Stamets. Met zijn bedrijf past Stamets al jaren mycoremediation toe. Een mooi voorbeeld noemt hij in zijn boek Mycelium Running. Een sterk met diesel vervuilde grond werd in vier hopen verdeeld. Een hoop werd niet behandeld. Aan de tweede en derde werden verschillende bacteriën toegevoegd en aan een vierde schimmels. Na vier weken waren de eerste drie hopen nog naar olie stinkende zwarte bergen, maar op de vierde ontpopte zich een enorme hoeveelheid grote paddenstoelen. De grond stonk niet meer en kleurde bruin. Na nog een week kwamen insecten de paddenstoelen opeten. Deze trokken op hun beurt weer vogels aan. Ondertussen begonnen ook planten te groeien op de voorheen voor planten toxische berg. Na een week of vijf was de met schimmels behandelde berg een groene oase geworden, terwijl de andere twee nog zwarte, naar olie stinkende hopen waren. Binnen acht weken was de concentratie diesel afgenomen van 20.000 ppm naar 200 ppm.

Ook verwijdering van zware metalen gaat uitstekend met schimmels. Sommige soorten zijn in staat om metalen te accumuleren met een factor tot wel 10.000. De metalen worden uitgescheiden in de vruchtlichamen, de paddenstoelen. Door deze te oogsten en te verwerken als chemisch afval worden gronden effectief en efficiënt ontdaan van een overmaat aan metalen. Dit werkt overigens ook uitstekend voor radioactieve metalen, zoals radioactief cesium.

Schimmels kunnen ook gebruikt worden om bacteriën te verwijderen uit water. In de VS worden momenteel mycelium response teams opgericht. Mensen worden opgeleid om mycelia toe te passen en voorzien van entmateriaal. Zodra er een overstroming plaatsvindt waarbij rioolwater in stedelijk gebied terecht komt, worden deze mycelia ingezet om het water te reinigen. Door het water te filteren door een mat van mycelia worden nagenoeg alle bateriën verwijderd.

Inheemse schimmels kunnen worden gebruikt om blauwalgen te bestrijden. In een pilotproject bleek dat een ook in Nederland inheemse soort binnen een dag blauwalgen uit een meer had verwijderd. Als waterbeheerders worden uitgerust met een hoeveelheid van deze schimmels kunnen zwemplassen binnen een dag alweer zwembaar gemaakt worden.

Uit een literatuurstudie uitgevoerd door Bioniers in opdracht van STOWA blijkt dat witrotschimmels in staat zijn om medicijnresten en hormoonverstorende stoffen in afvalwater af te breken. Sindsdienzoekt Bioniers naar methoden om dat in de praktijk toe te passen. Er zijn belangrijke stappen gezet.

Sommige schimmels (mycorrhizaschimmels) leven in symbiose met planten, waarbij de schimmels essentiële voedingsstoffen voor de planten vrijmaken en water van grote diepte naar boven transporteren. De schimmel krijgt er voeding voor terug van de plant. In veel landbouwgebieden is het bodemleven door gebrek aan organisch materiaal, overmatig ploegen en gebruik van kunstmest en pesticiden sterk gereduceerd of zelfs verdwenen. Dit uit zich in een verminderde opbrengst van gewassen. Agrariërs beginnen de negatieve gevolgen van de huidige manier van landbouw bedrijven te merken. Om de bodems te herstellen is een bodemherstelprogramma noodzakelijk. Mycorrhizaschimmels kunnen hierbij helpen om het bodemleven te herstellen en de opbrengsten weer te vergroten.

Er zijn zelfs schimmels die in staat zijn om asbest onschadelijk te maken. De schadelijke werking van asbest vindt zijn oorsprong in ijzermoleculen die vrije radicalen in het lichaam vrijmaken. Deze radicalen zijn mutageen en carcinogeen. Enkele schimmels kunnen deze ijzermoleculen effectief opnemen en maken asbestvezels zo onschadelijk. Dit zou een goedkope manier kunnen zijn om van grote bergen asbest af te komen.

Kortom: schimmels zijn een essentieel onderdeel in het pallet van organismen dat ecological engineers kunnen inzetten om onze leefomgeving te herstellen. En terwijl we dat doen, gooien we af en toe een lekker paddenstoeltje in de koekenpan.